Fátækt eða ekki fátækt?

Er fátækt á Íslandi yfir höfuð raunveruleiki? Og hvað ætlum við þá að gera í því? Er ekki eðlilegra að spyrja slíkra spurninga og fara strax í að finna lausnir í stað þess að reyna bara að eyða tali um það með því að gagnrýna mælikvarðana? 

Hvað varðar fátkækt á Íslandi þá hefur Andrés Magnússon ásamt öðrum mikið verið að spá í hvernig mælikvarði er notaður á fátækt hér á landi og auðvitað vert að spá í það. Ég get svosem verið sammála þeim spekingum um það að erfitt er að miða við miðgildi ef mæla á fátækt, en mjög eðlilegt væri að miða við einhvers konar mælingu á lágmarksframfærslu sem getur talist eðlileg í okkar samfélagi og taka svo alla þá sem ekki hafa tekjur til að dekka þá lágmarksframfærslu.

Svar mitt við hugleiðingum Andrésar var lausnamiðað eins og mér finnst að öll umræða eigi að vera.

"Að mínu mati er nauðsynlegt að ræða ástand samfélagsins hvað þetta varðar og get ég fallist á að nauðsynlegt er að nota mælikvarða á fátæktina sem hægt er að fallast á að teljist eðlilegt. Í samfélagi eins og okkar hlýtur að teljast eðlilegt að mælikvarðinn miðist við einhverja lágmarksframfærslu til að geta tekið þátt í samfélaginu á eðlilegan hátt eins og tíðkast hér á landi og getur maður því fallist á skilgreiningu OECD sem nefnd er hér að ofan. 

Hvernig væri að fá í stjórnarráðið nýtt fólk sem leggur áherslu á að í okkar velferðarríki fyrirfinnist engin fátkækt whatsoever?! Hvernig væri að byrja á því að hækka lögleg lágmarkslaun þannig að öllum í landinu séu greidd sæmandi laun fyrir störf sín? Einnig væri hægt að hækka skattleysismörkin eða persónuafsláttinn."

Hér má bæta við að mögulega þarf líka að hækka meðlag til muna ef það er rétt að fátæk börn tilheyri yfirleitt einstæðum foreldrum. Einnig þurfa launagreiðendur að líta svolítið í sinn barm og skoða það hvernig þeir greiða einstæðum mæðrum og konum miklu lægri laun en körlum. En það er brota á íslenskum jafnréttislögum. Ég vil líka sjá mun harðari viðurlög við slíkum lagabrotum en nú þekkjast og einnig meiri eftirfylgni með því að skoða einfaldlega kynjagreint launabókhald fyrirtækja með tilliti til launagreiðslna og fríðinda. 

Það er ekki nóg að tala bara um hversu hræðilegt eða ekki hræðilegt skuli vera að hér ríki að einhverju leyti fátækt og takast á um hvort tölur eru réttar eður ei. Það verður að taka þetta alvarlega og kanna þá betur ef tölur eru ekki nákvæmar eða mælikvarðar ófullnægjandi og endurskoða það. Þá þarf einfaldlega að ákveða skilgreiningu og mælikvarða og fara síðan að tala um lausnir!

Athugasemdir

[gbirg (IP-tala skráð) 17.12.2006 kl. 09:24]

Þú spyrð: "Er fátækt á Íslandi yfir höfuð raunveruleiki? Og hvað ætlum við þá að gera í því? Er ekki eðlilegra að spyrja slíkra spurninga .."

Það er ljóst að ef svarið við fyrri spurningu þinni er "nei" þá þurfum við ekkert að gera við því.

Hvort svarið sé "nei" eða ekki veltur náttúrulega mikið á mælikvörðunum og því eðlilegt að menn velti þeim fyrir sér áður rokið er í "að gera eitthvað við því", þ.e. að menn gefi sér ekki að svarið sé "já". Fréttir síðustu daga um hvort til staðar sé fátækt og hvort hún sé að aukast eða minnka hafa verið mjög misvísandi. Ef fátækt er í raun að minnka eins og sumir mælikvarðar gefa vísbendingu til þá eru þær aðgerðir sem þegar eru í gangi vera að skila árangri.

Aðalvandinn í umræðunni er sá hugtakið "fátækt" er algerlega óskilgreint og mat þess ræðst af skoðun hvers og eins. Telst sá sem hefur til hnífs og skeiðar ekki fátækur eða þarf hann líka að hafa áskrift að Stöð 2 til að teljast ekki fátækur, hvað með heimabíó eða jeppa? Er það kannski svo að sá sem er eftirbátur nágrannanna í neyslukapphlaupinu telst vera fátækur?

[Ásdís Ýr Arnardóttir (IP-tala skráð) 17.12.2006 kl. 19:03]

Sæl og blessuð "gamli skólafélagi" - rakst á bloogið þitt eftir krókaleiðum.

Varðandi fátæktina þá tel ég að ekki sé hægt að neita því að hún er sannarlega til staðar en að hvaða marki er erfitt að segja til um. Það snýst allt um mælikvarða eins og þú réttilega bentir á.

Þú segir að það þurfi að hækka meðlag til einstæðra foreldra, en stór hluti þeirra sem leita til hjálparsamtaka á borð við Fjölskylduhjálpina og Hjálparstofnunar kirkjunnar eru einstæðir forsjárlausir feður. Vanskil á meðlagi hlaupa nánast á stjarnfræðilegum tölum. Þó svo að meðlagið sé ekki há upphæð til að lifa á er hún há fyrir þann sem ekki á pening til að greiða hana. Í raun finnst mér að réttara væri að tekjutengja meðlag. Hvert barn ætti rétt á því að fá x krónur í meðlag og forsjárlausa foreldrið myndi greiða ákveðið hlutfall af því á móti ríkinu þannig að þeir tekjuhæstu greiði mest og þeir tekjulægstu greiði minnst.

Mér finnst réttara að hækka barnabætur eða lækkka skerðingarmörk barnabóta. Reyndar finnst mér líka að það ætti að kippa út liðnum um einstæða eða sambúðarfólk í sambandi við það. Hjúskaparstaðan á ekki að vera aðaltriðið að mínu mati heldur tekjur einstklinganna.

Það er svo margt hægt að gera í skattkerfinu til að koma á meiri jöfnuði heldur en gert er. Strákur sem ég hitti í Chile fyrr í sumar var alveg gáttaður á Íslendingum, í Chile er ekkert velferðarkerfi per se. Hann er blaðamaður og hefur starfað í Evrópu og USA. Hann skilur ekki hvernig Íslendingum dettur í hug að horfa til USA og apa meira og meira upp eftir þeim þegar "fullkomið" kerfi er hinum megin- þá átti hann við Skandinavíu.

En fátæktin má ekki gleymast, fátækt á Íslandi er allt önnur en staðalmyndin frá S-Ameríku en Stefán Ólafsson hefur bent á að ójöfnuðurinn hér á landi hafi aukist jafn hratt og hann gerði í Chile eftir valdarán Pinchet. Persónulega kæri ég mig ekki um samskonar lífsgæði og fólki standa til boða þar... kv Ásdís Ýr

[kókó (IP-tala skráð) 18.12.2006 kl. 01:35]

Ísland er eitt fárra landa í OECD sem ekki hefur gefið út lágmarksframfærsluviðmið en það er nefnd að skoða málið ef ég man rétt - sett á stofn af nýjum félagsmálaráðherra í haust. Hér notar Ráðgjafastofa um fjármál heimilanna eitt viðmið, Íbúðalánasjóður annað, baknarnir allir hver með sitt osfr.

Á meðan þetta viðmið er ekki opinbert er auðvelt að hafa lægstu laun þar undir - en það er erfiðara ef opinbert viðmið er gefið.

Ég reikna með að Andrea hafi átt við barnabæturnar en ekki meðlagið - meðlag er einungis millifærsla foreldra og bætir ekki endilega hag barnsins. Hins vegar eru barnabætur ekki skertar svona rosalega í Skandinavíu - hér eru skerðingarmörkin 60 þús. á mánuði og það er líklega ekkert barn á Íslandi sem fær fullar barnabætur. Hvurs lags brandari er það.

Hins vegar er útí hött að tekjutengja meðlagsgreiðslu forsjárlauss foreldris, foreldrið með forsjána fær ekki afslátt af sinni framfærslu.

[hs (IP-tala skráð) 18.12.2006 kl. 09:53]

Félagsmálaráðuneytið og að ég held stjórnsýslan öll miðar fátæktarmörkin við að viðkomandi fjölskylda séu undir 50% af meðalráðstöfunartekjum. Þarf því ekki að þýða að þau eigi erfitt með að framfleyta sér, heldur að það séu komnar fleiri ríkar fjölskyldur. Þessi 50% regla er að mínu mati ekki góður mælikvarði.

[Haukur (IP-tala skráð) 18.12.2006 kl. 12:33]

Reyndar er mun flóknara en svo að hækka lágmarkslaun, því það myndi skila sér í auknu atvinnuleysi, og efast ég um að það sé það sem VG vill, ef þeir bara myndu, eða gætu, hugsað málið til enda.  Það sem lagt er til er því að taka þau laun sem fyrirtækin greiða í dag og útdeila þeim á færri hendur, og skilja þannig hluta fólks eftir án launa.  Gott og vel, það er ákveðið sjónarmið.

Hvað varðar að hækka meðlög, þá er það ekki lausn í sjálfu sér, því þannig fjölgar bara þeim sem greiða ekki meðlögin (og margir einstæðir feður eru í fátæktargildru einmitt vegna meðlaga) - enda snýt framfærsla barna ekki um meðlög heldur það að axla ábyrgð á því lífi sem fólk kom í heiminn.  Það að hækka meðlagsgreiðslur mun ekkert gera til að fá þá sem skarast undan þeirri ábyrgð til að sjá að sér, nákvæmlega ekkert.  

Nei, enn og aftur er þetta vanhugsaður slagorðaflaumur sem stenst engan veginn nánari skoðun.  Lausnin felst ekki í því að auka bætur eða taka ábyrgð af fólki og setja yfir á samneysluna, heldur snýst lausnin um að veita fólki nauðsynleg verkfæri og tækifæri til að bjarga sér sjálft.  Ef það að vera fátækur þýðir að viðkomandi á erfitt með að vera áskrifandi að stöð 2, reka farsíma, eiga nýjan bíl, fara í utanlandsferðir, þá er ég fullkomlega sáttur við að margir skuli vera fátækir.  Meðan engin skilgreining á fátækt er til, þá er umræðan um fátækt á Íslandi marklaus og vettvangur pólitískra viðvaninga sem sérhæfa sig í marklausum upphlaupum. 

[yesno (IP-tala skráð) 18.12.2006 kl. 17:09]

Komið þið sæl !

Ég held að ekki sé hægt að leggja mælistiku á fátækt. Spurningin er of persónuleg og byggir á huglægu mati einstaklings. Þar spila margir eðlisþættir inn í: Stolt, skömm, sektarkennd, sjúkdómar og guð má vita hvað. Ekki verður hægt að komast til botns í þessum málum nema að fyrir liggi vel ígrunduð rannsókn með tilheyrandi dulkóðun.

Gleðileg jól ! 

[kókó (IP-tala skráð) 19.12.2006 kl. 21:02]

Þessi rannskókn byggði á mælikvarða sem er fjölskyldur með undir 50% af meðallaunum væru fátækar. Ef til væri opinber stuðull um framfærslu, eitthvað sem byggir á úttekt um lágmarksútgjöld, svipað og ráðgjafastofa heimilinna gerir, þá er auðvelt að skilgreina fátækt þar sem heimilistekjur duga ekki til að framfleyta fjölskyldumeðlimum. Fátækt er ekki aðeins huglægt viðmið, síður en svo. Flest viljum við hafa meira úr að spila án tillits til launa en það er til fólk sem hefur ekki fyrir nauðþurftum. Það er alveg hægt að styrkja börn sem búa við þannig aðstæður. Þetta eru oft tímabundnar aðstæður en geta líka verið langvarandi, t.d. þegar framfærandi/framfærendur eru öryrkjar. Þá er ekki verið að "taka ábyrgð af fólki og setja yfir á samneysluna" eins og Haukur orðar það. Auðvitað er best að hjálpa fólki að hjálpa sér sjálft en börnin velja ekki þær aðstæður sem þau búa við og því er hægt - og sjálfsagt - að koma til móts við þau.

[aya (IP-tala skráð) 21.12.2006 kl. 16:04]

Það er ekki alveg rétt hjá þér Kókó að stuðullinn í þessari rannsókn væri fólk sem væri með 50% af meðallaunum. Heldur var viðmiðið þeir sem voru undir miðgildislaunum, með 50% af þeim. Það er allt önnur tala.

[Fannar frá Rifi (IP-tala skráð) 24.12.2006 kl. 02:51]

Það verður alltaf fátækt. það verða alltaf einhverjir sem ekki hafa jafn mikið og aðrir. einhverjir sem fá minna. Það er bara ein leið til þess að útrýma fátækt. taka allt af öllum. þá eiga allir jafn mikið. eða réttara sagt jafn lítið. 

Enn ef þessi aðferð er of rótæk og óréttlát þá er náttúrulega hægt að reyna að hjálpa þeim fátæku svo þeir eigi alla vega ofan í sig og geta haft þak yfir höfuðið. Enn hvað á að gera við þá sem koma sér sjálfir í fátækt, með dópi eða einhverju öðru? eigum við að gefa þeim peninga? verða þeir ekki alltaf fátækir? 

 Lang skynsamlegast væri að setjast niður. skilgreina hvað sé fátækt, hin mismunandi stig fátæktar og síðan mæla þjóðina útfrá því.